Czym jest awans społeczny, od czego zależy i co to jest ruchliwość społeczna

Niewątpliwą zaletą współczesnego społeczeństwa jest to, że zarówno jednostki, jak i grupy mogą swobodnie zmieniać swój status społeczny. Niezależnie od pozycji wyjściowej (wykształcenie, kariera, pokrewieństwo). Ten rodzaj „przemieszczania się” w hierarchii społecznej to ruchliwość społeczna.

Głównym mechanizmem (windą) społecznego wznoszenia się jednych i opadania innych była rewolucja. W praktyce jednak społeczeństwa otwarte nie wymagają tak radykalnych środków na rzecz mobilności społecznej. A zatem, jakie podnośniki społeczne są obecnie stosowane i gdzie są najbardziej skuteczne?

Mobilność społeczna i awans społeczny — czym są?

Mobilność społeczna najczęściej odnosi się do zmian w zamożności i pozycji w firmie jednostek lub rodzin. Może być jednak również stosowany do pomiaru zmian w zakresie zdrowia, edukacji lub innych kryteriów między grupami.

Zgodnie z teorią zaproponowaną przez Sorokina, w społeczeństwach otwartych, w których przepływ między klasami nie jest utrudniony, możliwe są dwa rodzaje mobilności społecznej. Pozioma i pionowa. Mobilność pozioma polega na przemieszczaniu się między grupami bez zmiany statusu społecznego.

Na przykład nauczyciel odchodzi z pracy w innej szkole, ale pozostaje na podobnym stanowisku. Z drugiej strony, mobilność pionowa wiąże się z podnoszeniem lub obniżaniem statusu społecznego. Na przykład ten sam nauczyciel może objąć stanowisko dyrektora, co podnosi jego status. I właśnie do tego służą windy społeczne.

Podnośnik (kanał) społeczny to mechanizm lub sposób zmiany statusu społecznego. Mówiąc prościej, jest to sposób na uzyskanie bardziej prestiżowego stanowiska lub statusu (awans); lub powód utraty dobrego stanowiska — przeniesienie, powrót do niższego szczebla.

Należy również pamiętać, że winda społecznościowa może być wykorzystywana nie tylko do promowania osób, ale także idei. W ten sposób całe państwa mogą przyjmować wzorce zachowań lub koncepcje zarządzania. Poprawiając lub pogarszając swoje wyniki gospodarcze. Najczęstszym przykładem jest przejście państw do demokracji.

Rodzaje wind socjalnych

Wyróżnia się trzy główne drogi społeczne: edukację, małżeństwo, religię. 

Choć we współczesnym świecie kryteria oceny wykształcenia zostały przedefiniowane. Dyplom ukończenia studiów wyższych nie jest obowiązkowy. O wiele ważniejsza jest przydatność posiadanej wiedzy. To nadal jest ono najpotężniejszym dźwigarem społecznym.

Jednym z najważniejszych zadań szkoły jest wyrównywanie nierówności społecznych. Oznacza to, że rodzice dzieci w wieku szkolnym mogą mieć różny status społeczny, ale edukacja będzie taka sama. Podnosi to poziom wykształcenia obywateli i jest przykładem wykorzystania dźwigu społecznego. Doskonałe wyniki w szkole pozwolą na dalsze kształcenie na preferencyjnych zasadach (na koszt budżetu państwa, otrzymując stypendium).

Czy ten podnośnik można zastosować wszędzie? Nie. W wielu krajach na świecie i w Polsce klasy uprzywilejowane wolą posyłać swoje dzieci do szkół publicznych, które mają najlepszych nauczycieli i optymalne warunki do rozwoju zdolności. Natomiast na obszarach biedniejszych jakość edukacji jest nadal niska. Osoby pochodzące z takich obszarów muszą szukać innych dróg awansu społecznego lub pozostać na poziomie swojego otoczenia.

Przykładem awansu społecznego jest udane małżeństwo. Przez „sukces” rozumiemy wszelkie przywileje, które będą dostępne później: patronat, zdobycie odpowiednich koneksji, tytuł lub stopień. Istnieje również mobilność w dół. W starożytnym Rzymie, jeśli wolna dziewczyna wychodziła za niewolnika, automatycznie otrzymywała status niewolnicy.

Kościół był uważany za wpływową organizację i dlatego wykorzystywano go jako kanał promocji społecznej. Większość przywódców kościelnych nie była szlachetnie urodzona, ale nie przeszkadzało im to w sprawowaniu wysokich urzędów.

Nie są to jednak wszystkie rodzaje wind społecznych, we współczesnym społeczeństwie jest ich więcej. Do podniesienia własnego statusu można wykorzystać jeszcze co najmniej 3 podnośniki społeczne:

• Kariera. Może to obejmować awans zawodowy w firmie, który już widzieliśmy jako przykład pionowej mobilności społecznej, oraz zdobycie sławy (dotyczy to artystów, zawodów twórczych) lub uznania.
• Wojsko. Zasady awansu społecznego są inne w czasie pokoju i w czasie wojny. Tak więc w czasie wojny ważne są odwaga, inicjatywa i talent; w czasie pokoju — staż służby i lojalność wobec kierownictwa lub sił politycznych kraju.
• Polityka. Partie i rządy stanowią skuteczny kanał awansu. Bliskość stwarza okazję do wzmocnienia swojego statusu poprzez „wagę” partii. Należy jednak pamiętać, że winda ta może poruszać się zarówno w górę, jak i w dół.

Funkcje dźwigów społecznych

W dzisiejszych czasach winda socjalna w Polsce jest jednym z kryteriów harmonijnie rozwijającego się społeczeństwa. Dostępność możliwości podnoszenia i obniżania swojego poziomu sprawia, że ludzie stale dążą do osiągania wysokich celów.

Kanały społecznościowe to skuteczny sposób na rozwiązanie problemu nierówności społecznych. Na przykład w Chinach, gdzie wprowadzono rating obywatelski, jeden ze studentów miał kłopoty, ponieważ jego ojciec miał problemy finansowe (pożyczka nie została spłacona w terminie). Chociaż dzięki nagłośnieniu sprawy przez media udało się uniknąć wykluczenia, sytuacja ta pokazuje, jak niedoskonały może być model, do którego skłania się współczesne społeczeństwo.

Rozwój Internetu, mediów społecznościowych, przenoszenie się firm do sieci — te czynniki wpłynęły na powstanie trendu cyfrowego. Dla blogerów, vlogerów, autorów wywiadów Internet stał się kanałem, który pozwolił im wypromować siebie lub swoje usługi we współczesnym świecie bez konieczności korzystania z pomocy innych. Duża część treści, które odniosły sukces, opiera się na talencie i charyzmie autora: „self-made”. Obecnie użytkownicy, którzy zdobywają najwięcej „polubień”, są uznawani za „cyfrową elitę”.

Rozwój dźwigów socjalnych

Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), do której należą 34 kraje, opublikowała w 2018 roku raport. Poprawa statusu społecznego obywateli z ubogich rodzin zajmie im około 150 lat. To raczej strome schody niż szybka winda. Sytuacja jest szczególnie trudna w Ameryce Łacińskiej, Europie Północnej, krajach WNP.

W krajach skandynawskich sytuacja jest lepsza — potrzeba 2-3 pokoleń, aby podnieść swój status zawodowy i bogactwo. OECD odnotowała jeden z najwyższych poziomów mobilności społecznej w Danii. Pochodzenie ma tam najmniejszy wpływ na późniejszy standard życia, a edukacja jest mniej więcej na tym samym poziomie dla wszystkich obywateli.

Aby stworzyć bardziej sprawiedliwe i wydajne społeczeństwo, należy zwrócić większą uwagę na mobilność zawodową. W celu zmniejszenia regionalnych różnic klasowych nie należy postrzegać społecznych przewag pokoleniowych jako fundamentalnych. Należy zwrócić uwagę (także finansowo) na edukację, zdrowie i politykę społeczną. Dzięki temu młodzi ludzie zobaczą na własnym przykładzie, że wszystko jest możliwe.