Czym jest polityka fiskalna – definicja, zakres w gospodarce rynkowej, rodzaje i funkcje

Polityka fiskalna jest tą częścią ustawodawstwa. Ma bezpośredni wpływ na kształtowanie przepisów podatkowych, a w konsekwencji na wysokość płaconych przez nas podatków. Czym jest i jaki jest przebieg tej polityki, opowiemy w naszym artykule.

Czym jest polityka fiskalna – definicja

Polityka fiskalna to polityka prowadzona w dziedzinie podatków i wydatków publicznych. Ma na celu utrzymanie dobrego poziomu zatrudnienia, stabilnej gospodarki kraju i oczywiście stałego wzrostu PKB.

Głównym zadaniem tej polityki jest regulowanie (a częściej utrzymywanie) zagregowanego popytu. W tym przypadku gospodarka jest regulowana poprzez wpływanie na wielkość zagregowanych wydatków.

Wielu finansistom słowo „fiskalny” kojarzy się z podatkami. W większości przypadków tak właśnie jest — to właśnie ta polityka reguluje stawki podatków i ceł.

Jakie są cele polityki fiskalnej?

• Stabilny wzrost gospodarczy w kraju;
• Zatrudnienie siły roboczej (tj. utrzymanie bezrobocia na minimalnym poziomie);
• Stabilny poziom cen (inflacja jest największym problemem każdej gospodarki).

Istnieją dwa rodzaje polityki fiskalnej rządu:

• Pobudzająca

Stymulacyjna polityka fiskalna jest prowadzona w czasach kryzysu gospodarczego (stagnacji gospodarczej). W takim przypadku należy po prostu wszelkimi sposobami stymulować zagregowany popyt lub zagregowaną podaż. Co można zrobić, aby to osiągnąć?

• Zwiększenie zamówień publicznych na towary i usługi;
• Obniżenie obciążeń podatkowych dla przedsiębiorstw;
• Zwiększenie transferów (jeśli budżet na to pozwala).

Oczekuje się, że wszystkie te działania spowodują wzrost popytu. W konsekwencji zwiększyłaby się produkcja oraz ilość wykonywanej pracy i usług.

• Odstraszająca

Jeśli natomiast gospodarka jest „przegrzana”, czyli występuje syndrom nadmiernego kredytowania, wzrost gospodarczy jest w znacznym stopniu finansowany ze środków publicznych. A nadmierne inwestowanie środków grozi wzrostem inflacji. Wówczas prowadzi się politykę fiskalną powstrzymującą wzrost gospodarczy. To znaczy:

• Cięcia w wydatkach publicznych;
• Wzrost podatków;
• Zmniejszone transfery.

Działania te prowadzą do ograniczenia systemu popytu i podaży. Taka polityka jest regularnie stosowana w wielu krajach w celu kontrolowania stopy inflacji.

Bardziej interesująca jest dla nas inna klasyfikacja polityki fiskalnej.

• Uznaniowa polityka fiskalna (ogłaszana przez państwo).

Charakterystyczne są następujące manewry:

• Zmiany w zamówieniach publicznych w górę lub w dół;
• Zmiana stawki podatkowej;
• Zmiana w płatnościach transferowych

Automatyczna polityka fiskalna („wbudowane stabilizatory”).

Działają następujące instrumenty:

• Kontrola procentowego udziału podatku dochodowego;
• Podatki pośrednie;
• Dodatki za transfery.

Automatyczna polityka fiskalna jako rodzaj polityki fiskalnej

Jedną z zalet tej polisy jest to, że ma ona wbudowane stabilizatory. Termin ten odnosi się do instrumentów, których wartość nie ulega zmianie, ale których sama obecność w gospodarce automatycznie stabilizuje sytuację. Stymulując gospodarkę, gdy jest ona w dołku, i ograniczając ją, gdy się „przegrzewa”. Zastanówmy się, jak te instrumenty wpływają na zagregowany popyt.

Na przykład podatek VAT jako podatek pośredni. Część ceny towarów maleje, gdy spada sprzedaż, a rośnie, gdy rosną przychody. W związku z tym, gdy gospodarka znajduje się w recesji, wpływy z podatku VAT maleją (zmniejsza się wycofywanie gotówki z gospodarki), a gdy gospodarka „przegrzewa się”, wpływy z podatków rosną. W ten sposób odbywa się automatyczna stabilizacja.

Z drugiej strony, świadczenia transferowe (zasiłki dla bezrobotnych i zasiłki z tytułu ubóstwa) mają inny efekt. Gdy gospodarka się kurczy, wypłaty tych świadczeń rosną (rośnie bezrobocie). Gdy gospodarka się rozwija, świadczenia te maleją (rośnie zatrudnienie). W związku z tym wypłata tych transferów stymuluje zagregowany popyt w okresie spowolnienia gospodarczego, natomiast zmniejszenie wypłat w okresie wzrostu gospodarczego działa na gospodarkę niejako tłumiąco.

Główne instrumenty polityki fiskalnej

Instrumentami polityki fiskalnej są wydatki i dochody budżetu państwa, czyli

• Zamówienia publiczne;
• Podatki;
• Transfery.

Przyjrzyjmy się, jak te instrumenty wpływają na zagregowany popyt:

1. Po pierwsze, transfery. Gdy rząd zwiększa transfery socjalne, przy czym wszystkie inne rzeczy są równe i niezmienione, dochód gospodarstwa domowego (rodziny, organizacji) wzrasta, a więc pojawiają się możliwości finansowe, aby więcej wydać — wzrasta popyt. Z drugiej strony, jeśli spojrzymy bezpośrednio na firmę, to otrzymanie wsparcia ze strony państwa daje możliwość zwiększenia produkcji i ewentualnego zwiększenia wydatków inwestycyjnych. W związku z tym zmniejszenie płatności prowadzi do zmniejszenia zagregowanego popytu.
2. Po drugie, są to podatki. W tym przypadku sytuacja jest dokładnie odwrotna niż w przypadku transferów. Im wyższe są obowiązujące stawki podatkowe, tym niższy jest zagregowany popyt (popyt jest odpychany przez możliwe do uzyskania dochody), zmniejszają się wydatki inwestycyjne (w przedsiębiorstwach zmniejsza się zysk zatrzymany netto). Gdy tylko stawki podatkowe ulegają obniżeniu, sytuacja zmienia się w diametralnie przeciwnym kierunku.

Oczekuje się, że wzrost zamówień publicznych doprowadzi do wzrostu zagregowanego popytu. Ponieważ zamówienia publiczne same w sobie stanowią część wydatków zagregowanych.

Instrumenty polityki fiskalnej mogą być zatem wykorzystywane do stabilizowania gospodarki w różnych fazach cyklu gospodarczego. Jeśli zaś trzymać się keynesowskiej teorii ekonomii (Keynes jest autorem fiskalnych metod regulacji gospodarki), to wszystkie instrumenty polityki fiskalnej mają zwielokrotniony wpływ na gospodarkę jako całość. A więc sytuacja gospodarcza w kraju powinna być regulowana przez politykę fiskalną. W szczególności przez regulację zamówień publicznych jako instrumentu o największym wpływie na zagregowany popyt.

Zalety i wady polityki fiskalnej

Polityka fiskalna ma wiele pozytywnych aspektów:

• Wszystkie instrumenty polityki fiskalnej wywierają na gospodarkę efekt multiplikatywny.
• Obecność automatycznych stabilizatorów stanowi częściowe wygładzenie cyklicznych fluktuacji w gospodarce.
• Brak długiego odstępu czasowego między decyzjami o kierunku rozwoju gospodarki a ich skutkami (krótki zewnętrzny odstęp czasowy).

Jednak przeciwnicy podejścia keynesowskiego wskazują na kilka jego wad:

• Obecność opóźnienia wewnętrznego. Oznacza to, że pomiędzy początkiem recesji a ożywieniem gospodarczym trwa dość długi proces zatwierdzania nowej polityki (wszystkie takie decyzje muszą zostać zatwierdzone, aby nabrały mocy prawnej). Tymczasem sytuacja w kraju może się już zmienić, a podjęte decyzje mogą okazać się nieistotne, a nawet destrukcyjne: jeśli środki zostały podjęte w czasie recesji gospodarczej, to ich działanie w czasie ożywienia może, przeciwnie, spowodować „przegrzanie”.
• Pewna niepewność. Czasami trudno jest określić, kiedy należy przejść od gospodarki stymulującej do ograniczającej. Może to doprowadzić do pewnego rodzaju destabilizacji gospodarczej.
• Deficyty fiskalne. Działanie większości instrumentów polityki fiskalnej prowadzi do odpływu gotówki z budżetu: zwiększenia wydatków państwa, transferów i obniżenia stawek podatkowych. Deficyt ten jest uważany za największy.